Bậc tiểu học và trung học
Bậc tiểu học và trung học ở Mỹ thường kéo dài từ lớp 1 đến lớp 12. Tại các trường Công lập, công dân Mỹ được miễn học phí cho bậc học này. Sau khi hoàn tất lớp 5 (bậc tiểu học) học sinh sẽ bước vào trung học, biết rằng bậc trung học bao gồm middle high school (lớp 6 đến lớp 8) và high school (lớp 9 đến lớp 12).
Thông thường, phụ huynh quốc tế gửi con em mình du học tại Mỹ ngay từ năm lớp 11, 12 để chuẩn bị cho việc vào đại học. Có xu hướng này là bởi từ bậc trung học, các học sinh trung học Mỹ đã được làm quen với việc tự do chọn lựa những môn học không bắt buộc (elective courses), song song với các môn bắt buộc (required/core classes). Các môn học bắt buộc phổ biến là English/Literature (Văn học), Mathematics (Toán học), Science (Khoa học), Physical (Vật lý)… Trong khi đó, các môn không bắt buộc sẽ cho phép học sinh được linh động chọn lớp, chọn giờ, chọn giáo viên sao cho phù hợp với sở thích và định hướng phát triển sau này, với các môn học như PE (Thể dục), Foregin Language (Ngoại ngữ), Computer (Tin học), hay Art (Nghệ thuật).
Vì lẽ đó, rất ít khi 2 học sinh cùng khối có thời khoá biểu giống nhau 100% (trừ khi 2 bạn chọn đăng ký lớp y hệt nhau), và người học khi đó sẽ được làm quen với hình thức học tương tự như ở các trường cao đẳng/đại học Mỹ. Ngoài ra, học sinh còn có thể đăng ký học các lớp AP (Advanced Placement) là chương trình xếp lớp nâng cao, với nội dung tương đương với các lớp nhập môn (101) hoặc các lớp cơ bản tại chương trình đại học năm nhất của các trường đại học Mỹ. Khi đạt đủ số điểm yêu cầu cho môn AP tương ứng, học sinh sẽ được giảm số tín chỉ ở chương trình cử nhân năm đầu. Về đánh giá kết quả, thành tích của học sinh được thể hiện qua điểm trung bình của từng môn và tổng điểm trung bình của tất cả các môn – gọi tắt là GPA.
Đặc biệt, một số gia đình ở Mỹ còn áp dụng chương trình dạy học tại nhà (Homeschool). Đa số phụ huynh của các gia đình này đã am hiểu về ngành giáo dục và muốn dạy con theo một hệ thống khác với các trường. Tuy nhiên, các học sinh này đều có thể tham gia các kì thi chuẩn hoá như SAT, AP giống các học sinh chính thống, và tất cả đều có quyền được nộp hồ sơ ứng tuyển vào các trường Đại học.
Bậc đại học và các mô hình trường học phổ biến
Sau khi hoàn tất bậc trung học, các du học sinh Mỹ và sinh viên bản địa có ba lựa chọn trường phổ biến để lấy bằng Associate degree (2 năm) hoặc Bachelor degree (4 năm):
Cao đẳng cộng đồng (Community college): Sinh viên chọn các trường cao đẳng cộng đồng sẽ theo học chương trình lấy bằng chuyển tiếp (Associate degree) kéo dài 2 năm, sau đó, nếu muốn, có thể tiếp tục nộp đơn chuyển tiếp lên University/College hệ 4 năm để hoàn thành hai năm học còn lại và lấy bằng cử nhân. Nếu bạn đang thắc mắc có nên học cao đẳng cộng đồng ở Mỹ vì vấn đề kinh phí thì hãy yên tâm, vì bạn có thể tiết kiệm được tiền học phí cho hai năm đầu – khi học phí của các trường Cao đẳng Cộng đồng thường rẻ hơn các trường đại học Mỹ, mà vẫn đảm bảo chất lượng giảng viên lẫn số lượng tín chỉ các môn học đại cương. Để tìm hiểu thêm giải đáp cho băn khoăn có nên học cao đẳng cộng đồng ở Mỹ, các bạn có thể tham khảo bài viết “Cao đẳng Cộng đồng có thế mạnh riêng” và các trường cao đẳng cộng đồng nổi bật như: Valencia College ở Flordia, Golden West College ở California, Central New Mexico Community College thuộc bang New Mexico, hay Shoreline Community College tại tiểu bang Washington.
College: Lưu ý rằng college ở Mỹ không có nghĩa là cao đẳng, bởi các trường college hệ 4 năm ở Mỹ cũng tương tự như các University – được phép tổ chức giảng dạy các chương trình đại học cấp Bằng Cử nhân B.A (Bachelor of Arts) hoặc B.S (Bachelor of Science). Sự khác biệt duy nhất ở College và University là University có thể giảng dạy và nghiên cứu bậc sau đại học, còn College thì chỉ được phép cấp bằng đại học trở xuống. Về chất lượng, bạn hoàn toàn có thể yên tâm và nên dành thời gian tìm hiểu các trường College hệ 4 năm nổi bật, chẳng hạn như: Metropolitan State College of Denver ở Colorado, Pennsylvania College of Technology thuộc bang Pennsylvania hay Columbus College of Art and Design (tiểu bang Ohio) với các khóa học cấp bằng cử nhân ở các ngành quảng cáo, thiết kế đồ họa, thiết kế thời trang, mỹ thuật, truyền thông đa phương tiện…
University: Được biết đến rộng rãi nhất tại Mỹ ắt hẳn là các trường đại học (University), chuyên đào tạo các chương trình trải dài từ dự bị đại học, Cử nhân, và sau cử nhân (bao gồm Thạc sĩ, Tiến sĩ hay thậm chí là Sau Tiến sĩ). Một số University có thể bao gồm nhiều College, chẳng hạn Harvard College vốn trực thuộc Harvard University. Lợi thế của University so với College là sự đa dạng về ngành học, môi trường học tập và nghiên cứu vượt trội về cơ sở vật chất, kết hợp các hoạt động ngoại khóa sôi nổi cùng chương trình du học trao đổi tại các trường đại học đối tác trên thế giới. Chưa kể, sĩ số sinh viên tại các trường đại học cũng nhiều hơn đáng kể, đồng nghĩa với tỉ lệ du học sinh Mỹ từ các nước cũng cao hơn. Bên cạnh nhóm Ivy League vốn là niềm tự hào của nền giáo dục Hoa Kỳ, các bạn cũng có thể sử dụng các bảng xếp hạng về ngành học để tìm hiểu những trường đại học tư thục hay công lập của tiểu bang mà mình quan tâm, từ đó đưa ra lựa chọn tốt nhất.
Bậc cao học:
Sau khi có Bằng cử nhân, sinh viên có thể tiếp tục học lên cao để lấy bằng cao học (Master degree/Postgraduate degree) nếu đáp ứng được điều kiện học thạc sĩ tại Mỹ. Thông thường, ứng viên cần có điểm GRE (Graduate Record Examination) hoặc GMAT (Graduate Management Admission Test) cho các trường đào tạo kinh doanh, quản lý và phần lớn các lĩnh vực khác, LSAT (Law School Admission Test) cho các trường luật và MCAT (Medical College Admission Test) cho trường Y…. Thời lượng trung bình của khóa học Thạc sĩ là 2 năm. Cũng như phần lớn các quốc gia trên thế giới, các chương trình thạc sĩ của Mỹ được chia làm hai hệ:
Hệ Thạc sĩ nghiên cứu: cho phép sinh viên sẽ tập trung vào nghiên cứu một lĩnh vực chuyên môn cụ thể, và cho ra một luận văn nghiên cứu đáp ứng độ dài mà nhà trường yêu cầu. Thạc sĩ nghiên cứu phổ biến là Thạc sĩ nghệ thuật (M.A), Thạc sĩ Khoa học (ThS), Thạc sĩ nghiên cứu (MRes), Thạc sĩ Triết học (MPhil),…
Hệ Thạc sĩ chuyên ngành: tại đây, sinh viên chủ yếu sẽ được giảng dạy kiến thức và cung cấp các kĩ năng chuyên ngành ở bậc nâng cao. Các chương trình học khi đó cũng rất gần thực tiễn, với nhiều cơ hội cọ xát chuyên môn. Thạc sĩ chuyên ngành thường cho phép sinh viên thực tập trong một công ty, hoặc một tổ chức có liên quan. Các thạc sĩ chuyên ngành phổ biến là Thạc sĩ Quản trị kinh doanh (MBA), Thạc sĩ Giáo dục (MEd), Thạc sĩ Luật (LLM), Thạc sĩ Mỹ thuật (MFA),…
Ở bậc tiến sĩ, đa số các trường đều yêu cầu ứng viên phải có bằng Thạc sĩ để được nhận vào học Tiến sĩ. Nhìn chung, các yêu cầu cơ bản để được chấp nhận vào các chương trình Tiến sĩ tại Mỹ bao gồm: GPA cao (từ 3.4 trở lên); các chứng chỉ TOEFL, GRE/ GMAT, có thành tích nghiên cứu khoa học tốt… Để đáp ứng những yêu cầu trên, bạn nên phấn đấu hoàn thành ngay từ những ngày đầu bước chân vào giảng đường đại học. Thông thường, ở bậc học này, nghiên cứu sinh sẽ mất ít nhất 4 năm trở lên để hoàn thành nghiên cứu. Về chi phí, đa số các nghiên cứu sinh có thể tham gia giảng dạy hoặc làm trợ giảng để nhận hỗ trợ tài chính của trường. Ngoài ra, bạn cũng có thể nhận học bổng du học Mỹ từ chính phủ, các quỹ học bổng phi chính phủ hoặc các quỹ hỗ trợ bên ngoài trường học. Bài viết “Học bổng du học và những điều bạn chưa biết” có thể giúp bạn hiểu rõ hơn về các loại hình học bổng du học Mỹ tiềm năng.
Nghiên cứu sau tiến sĩ (Post Doc) cũng là một hướng đi được nhiều nghiên cứu sinh đã có bằng tiến sĩ lựa chọn, bởi vì trải nghiệm này rất tốt cho hồ sơ xin việc làm giảng viên chính thức tại các trường đại học/cao đẳng danh tiếng. Yêu cầu của các chương trình này là ứng viên đã thực hiện nhiều bài nghiên cứu có chất lượng, được đăng tải trên các tạp chí chuyên ngành. Thời gian làm nghiên cứu sinh tuỳ thuộc vào từng trường hợp (do sự khác nhau về ngành, trường, giáo sư cố vấn,…) Tương tự ở bậc tiến sĩ, đa số các nghiên cứu sinh đều được hỗ trợ kinh phí bởi nhà trường hoặc các tổ chức, công ty liên quan.
Đặc biệt, những nghiên cứu sinh có mong muốn định cư Mỹ có thể tham khảo bài viết “Kinh nghiệm xin visa định cư Mỹ diện EB2” để học hỏi kinh nghiệm từ một người trong cuộc.
Mô hình giáo dục khai phóng (Liberal Arts) – ưu điểm nổi bật của hệ thống giáo dục Mỹ
Niềm tự hào của nền giáo dục đại học Mỹ là mô hình giáo dục khai phóng (Liberal Arts), hay còn được dịch phổ biến trong tiếng Việt dưới thuật ngữ “nghệ thuật tự do”.
Trong trường hợp bạn chưa xác định được ngành học chuyên môn và có mong muốn tích lũy kiến thức tổng quan trên nhiều lĩnh vực, thì các trường College và University theo định hướng giáo dục khai phóng có thể là một lựa chọn hợp lý. Nội dung đào tạo của các chương trình này là sự kết hợp kiến thức liên ngành, trải dài từ các môn học thuộc lĩnh vực xã hội và nhân văn (ngôn ngữ, lịch sử, tâm lý, pháp luật, chính trị, kinh tế, địa lý, truyền thông…) với các nhóm ngành khoa học và tự nhiên (thiên văn học, sinh học, hóa học, vật lý, thực vật học, khảo cổ học, địa chất, khoa học trái đất…) Bài viết “Liberal Arts: những điều bạn chưa biết” có thể cho bạn thông tin thêm về mô hình giáo dục này, trong khi đó, chia sẻ của bạn Trầm Khánh Hưng, cựu sinh viên chương trình Cử nhân Khai phóng và Khoa học sẽ giúp bạn có cái nhìn của một người trong cuộc.
Một số trường đại học nổi tiếng theo đuổi định hướng giáo dục khai phóng:
Maryville University
Syracuse University
University of Kentucky
Southern Illinois University Carbondale
University of Hartford – Undergraduate Admissions
Tuy nhiên, bất kể bạn có lựa chọn các trường theo định hướng Liberal Arts để theo học hay không, thì các du học sinh Mỹ tại các trường College và University đều có quyền học đa ngành – hầu hết là học 2 ngành (vẫn tốt nghiệp sau 4 năm) và một số ít khác chọn 3 ngành (tốt nghiệp trễ từ 1 đến 2 học kỳ). Hoặc bạn cũng có thể chọn học ngành phụ (minor) cùng với ngành chính (major) của mình.
Cuối cùng, sự linh động của giáo dục bậc cao ở Mỹ còn được thể hiện qua việc một số trường sẵn sàng tuyển sinh tiến sĩ không qua bậc thạc sĩ. Điều này có nghĩa là với một số ít những sinh viên tốt nghiệp cử nhân và chưa có bằng thạc sĩ (nhưng chứng minh được năng lực, từng có trải nghiệm nghiên cứu học thuật ở bậc đại học và niềm yêu thích đặc biệt với công tác nghiên cứu) thì vẫn có thể trúng tuyển vào học tiến sĩ.
VLAB tổng hợp
