Khi AI ngày càng thâm nhập sâu vào hoạt động kinh doanh và đời sống hàng ngày, việc tiếp cận theo hướng đạo đức ngày càng trở nên cấp thiết.
Đạo đức AI đóng vai trò như chiếc la bàn định hướng sự liêm chính trong đổi mới công nghệ. Nó truyền cảm hứng cho các lãnh đạo doanh nghiệp đảm bảo rằng những tiến bộ về công nghệ mang lại lợi ích cho xã hội, tôn trọng quyền con người và ngăn ngừa việc sử dụng AI cho các mục đích gây hại.
Điều này đặt ra trách nhiệm cho các nhà lãnh đạo trong việc thúc đẩy các hành vi đạo đức.
Sử dụng AI có đạo đức và trách nhiệm. (Ảnh: Midjourney)
Những thách thức trong triển khai AI đạo đức
Công bằng và phân biệt đối xử
AI cần đảm bảo đối xử công bằng giữa các nhóm người dùng khi đưa ra quyết định. Tuy nhiên, hiện nay, nhiều hệ thống AI vẫn bị ảnh hưởng bởi thành kiến từ dữ liệu huấn luyện hoặc chính thuật toán, dẫn đến các hành vi sai lệch. Điều này có thể thể hiện qua việc phân loại hồ sơ thiên lệch, chấm điểm tín dụng không công bằng hoặc tạo ra sự chênh lệch trong chăm sóc sức khỏe.
Lỗi thường xuất phát từ môi trường dữ liệu không bao quát đầy đủ các tình huống thực tế, hoặc dữ liệu bị lệch. Vì vậy, các sáng kiến AI nên bắt đầu từ việc tích hợp dữ liệu từ nhiều nguồn – có cấu trúc, phi cấu trúc, dữ liệu theo thời gian thực và dữ liệu lịch sử – để đảm bảo mô hình AI được xây dựng trên nền tảng dữ liệu tin cậy và kịp thời.
Quyền riêng tư và bảo vệ dữ liệu
AI hiệu quả cần rất nhiều dữ liệu, trong đó có những thông tin nhạy cảm của khách hàng hoặc thông tin nội bộ doanh nghiệp. Điều này làm dấy lên lo ngại về quyền riêng tư, đặc biệt khi AI được dùng để ra các quyết định quan trọng trong lĩnh vực pháp lý hay y tế. Câu hỏi đặt ra là: AI lấy dữ liệu từ đâu và được thu thập như thế nào?
Một cách tiếp cận mạnh mẽ là tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn bảo mật dữ liệu. Ví dụ, công ty dịch thuật bằng AI DeepL tuân thủ các chuẩn như GDPR, ISO 27001 và SOC 2 Type II để kiểm soát toàn bộ quy trình phát triển AI nhằm đảm bảo an toàn dữ liệu. DeepL hiện được các doanh nghiệp sản xuất tin tưởng vì độ chính xác cao và cam kết bảo mật.
Quản trị và trách nhiệm pháp lý
Doanh nghiệp phải bảo đảm việc sử dụng AI được kiểm soát và phù hợp với các quy định đang được ban hành. Một câu hỏi quan trọng: “Nếu AI gây ra lỗi, ai chịu trách nhiệm khắc phục?” Việc gán trách nhiệm cho một cá nhân là không đủ. Xác định trách nhiệm nên bao gồm nhiều bên nhằm đảm bảo sự giám sát toàn diện.
Các bên liên quan cần liên tục cập nhật những quy định mới nhất như GDPR (bảo vệ dữ liệu) hay Đạo luật AI của Liên minh Châu Âu (AI Act). Ví dụ, công ty CUBE – chuyên cung cấp giải pháp trí tuệ pháp lý ứng dụng AI – sử dụng công cụ RegAI để liên tục theo dõi và xử lý cập nhật quy định toàn cầu, đảm bảo việc sử dụng AI trong ngành tài chính được an toàn và có trách nhiệm.
Bên cạnh đó, để tăng tính minh bạch và trách nhiệm, doanh nghiệp nên căn chỉnh hoạt động AI với các bộ hướng dẫn đạo đức như EU Ethics Guidelines for Trustworthy AI và IEEE’s Ethically Aligned Design.
Tác động môi trường
AI có lượng phát thải CO₂ rất lớn. Theo H2OIQ, quá trình huấn luyện một mô hình AI (như mô hình ngôn ngữ lớn) có thể tiêu thụ hàng ngàn MWh điện và thải ra hàng trăm tấn khí carbon – tương đương lượng khí thải của hàng trăm hộ gia đình Mỹ trong một năm. Dự báo của Gartner cho thấy, đến năm 2030, AI có thể tiêu thụ tới 3,5% lượng điện toàn cầu.
Một số công ty đã bắt đầu hành động. Ví dụ, NVIDIA tập trung vào thiết kế GPU tiết kiệm năng lượng, trong đó GPU dòng Blackwell tiết kiệm điện gấp 20 lần so với CPU khi xử lý các tác vụ AI nhất định. Trung tâm dữ liệu của NVIDIA cũng sử dụng công nghệ làm mát bằng chất lỏng khép kín và năng lượng tái tạo để bảo vệ tài nguyên nước.
Ý nghĩa đối với doanh nghiệp
Với lãnh đạo doanh nghiệp, “AI có đạo đức” đồng nghĩa với việc xây dựng và duy trì niềm tin vào hệ thống AI. Dưới đây là 5 cách tiếp cận:
Trao quyền, không thay thế con người
Xây dựng AI để nâng cao hiệu suất, không phải thay thế vai trò con người. Ví dụ, lập trình viên có thể tăng 40% năng suất khi dùng Copilot để tự động hóa các tác vụ lặp đi lặp lại.
Kiểm toán thiên lệch và giám sát con người
Thực hiện các đợt kiểm tra định kỳ để phát hiện thiên lệch và duy trì cơ chế con người trong vòng kiểm soát (human-in-the-loop). Chẳng hạn, khi AI đánh giá điểm tín dụng, cần có kiểm toán viên con người rà soát để đảm bảo tính công bằng.
Minh bạch trong sử dụng dữ liệu
Luôn công khai việc AI sử dụng và chia sẻ dữ liệu cá nhân như thế nào. Ví dụ, các nền tảng thương mại điện tử nên giải thích rõ cách dữ liệu khách hàng được dùng để gợi ý sản phẩm.
Đào tạo đội ngũ về đạo đức AI
Xây dựng bộ hướng dẫn đạo đức và đào tạo nhân viên nhận diện thiên lệch trong AI. Ví dụ, nhân viên chăm sóc khách hàng cần học cách phát hiện thành kiến trong chatbot AI.
Căn chỉnh AI với mục tiêu phát triển bền vững
Đảm bảo các sáng kiến AI góp phần thực hiện các mục tiêu bền vững của doanh nghiệp. Ví dụ, dùng AI để lập kế hoạch giao hàng thông minh nhằm giảm khí thải carbon.
Đạo đức AI không chỉ là một tập hợp khái niệm và quy chuẩn, mà còn là một lời cam kết từ các nhà lãnh đạo về việc triển khai AI một cách công bằng, an toàn và có trách nhiệm.
(Theo Forbes.com)
