Dự án mới nhất của Giáo sư Alex Sandy Pentland thu hút được sự chú ý đáng kể là máy đo xã hội. Đó là một thiết bị đơn giản có kích thước gần bằng một bộ bài được trang bị một máy đo độ cao để đo chuyển động của bạn, một micrô để thu giọng nói của bạn, Bluetooth để phát hiện các đồng hồ đo xã hội khác ở gần và cuối cùng, một cảm biến hồng ngoại để cho biết khi nào bạn đang tiếp cận những người gần đó mặt đối mặt – những khả năng mà Pentland tin rằng có thể được sử dụng ở hầu hết mọi nơi: trong các cơ sở y tế, để xác định xem ai đó đang bị trầm cảm hoặc bị bệnh; doanh nghiệp, nơi công ty có thể đánh giá mức độ hạnh phúc và năng suất của nhân viên; các viện nghiên cứu và môi trường kinh doanh, nơi dữ liệu xã hội học có thể giúp những người đeo dụng cụ tối đa hóa khả năng sáng tạo và đổi mới của cá nhân và nhóm. Pentland nhấn mạnh rằng, để giảm thiểu những lo ngại về quyền riêng tư, hầu hết các máy đo xã hội chỉ ghi lại các mẫu giọng thay vì các từ thực tế. Ông đã phát triển thiết bị này được gần 15 năm, và đã có người đeo nó trong nhiều tuần liền. Một nghiên cứu tiết lộ rằng máy đo xã hội giúp phân biệt khi ai đó đang nói dối khi đang chơi poker khoảng 70 phần trăm thời gian; một ứng dụng khác là người đeo có thể xác định ai sẽ thắng một cuộc thương lượng trong vòng năm phút đầu tiên với độ chính xác 87%; người ta còn có thể dự đoán chính xác sự thành công của một cuộc hẹn hò chóng vánh trước khi những người tham gia thực hiện cuộc hẹn.
Trong thập kỷ qua, dữ liệu xã hội học đã vượt xa những minh chứng ban đầu này. Sử dụng dữ liệu thu thập được qua hàng chục nghiên cứu, cả trong phòng thí nghiệm và thực tiễn, Pentland hiện đã tích lũy hơn 100 số liệu thường cho bạn biết nhiều hơn về một người hơn là lời nói thực tế của họ. Trong giọng nói và tư thế, bạn có thể đọc được các dấu hiệu của trầm cảm và hạnh phúc, hứng thú và chán nản. Trong tần suất và bản chất của một tương tác, bạn có thể giải mã các tín hiệu về sự hài lòng trong công việc và năng suất. Bạn có thể biết khi nào một nhóm có khả năng đổi mới và khi nào nhóm có khả năng trở nên sa lầy theo quán tính. Dường như bạn có thể dự đoán được sự khởi phát của bệnh Parkinson.
Công ty mới nhất của Pentland, Giải pháp Xã hội học, hiện đang làm việc để phát triển công cụ đo xã hội học hơn nữa. Tính đến năm 2013, thiết bị này đã được sử dụng bởi hàng chục nhóm nghiên cứu và công ty, bao gồm cả các thành viên của Fortune 1000. Năm ngoái, Waber, cựu sinh viên MIT (người đứng đầu liên doanh) và Pentland đã thực hiện một nghiên cứu cùng với một nhóm nghiên cứu tại Đại học Cornell để xem nếu họ có thể đẩy khả năng của máy đo xã hội lên cấp độ tiếp theo. Bằng cách phân tích không gì khác ngoài giọng nói của ai đó, nhóm đã dự đoán chính xác mức độ cortisol trong nước bọt của họ – cho biết mức độ căng thẳng của họ hiện tại và mức độ căng thẳng của họ trong tương lai gần. Pentland nói: “Từ quan điểm tiến hóa, nó có ý nghĩa rất lớn.” Bạn có thể tưởng tượng vào một ngày nào đó, khi bạn chuẩn bị đi săn voi ma mút, sẽ rất tốt nếu biết ai đang cảm thấy khỏe, ai đang cảm thấy ốm, ai là người nhiệt tình và ai không. Vì vậy, chúng tôi đã phát triển những tín hiệu này, không phải ngôn ngữ mà là một thứ lâu đời hơn ngôn ngữ.” Và quay lại với những chú hải ly. “Nó giống như quan sát hải ly từ ngoài không gian, giống như Jane Goodall quan sát khỉ đột. Bạn quan sát từ xa.”
Cuối cùng, Pentland không chỉ có thể đếm những con hải ly của mình từ không gian, mà còn dự đoán chúng sẽ đi đâu, chúng sẽ tương tác như thế nào, điều gì có thể xảy ra với chúng trong tương lai – và tất cả những kết quả đó có thể được cải thiện như thế nào. Năm 1998, ông dự đoán rằng “[thiết bị đeo trên người] có thể đẩy mạnh các giác quan, cải thiện trí nhớ, hỗ trợ cuộc sống xã hội của người đeo và thậm chí giúp họ bình tĩnh, tự chủ.” Với máy đo xã hội, ông hình dung rằng chúng sẽ còn làm được nhiều hơn thế: các thiết bị đeo trên người trong tương lai gần có thể cải thiện trí tuệ tập thể, cách xã hội vận hành ở cấp độ rộng nhất.
Nhưng ta vẫn còn chưa chắc chắn được khi nói một tương lai nơi công nghệ thiết bị đeo trên người được cung cấp dữ liệu khách quan giúp cải thiện cuộc sống và xã hội của chúng ta. Cũng giống như công việc của Pentland về thiết bị đeo trên người trong những ngày đầu khiến các đồng nghiệp MIT của ông không tin tưởng, thì ngày nay, thiết bị đeo trên người tiếp tục vấp phải sự hoài nghi. Các doanh nghiệp từ quán cà phê ở Seattle đến câu lạc bộ thoát y Vegas đang cấm hoàn toàn các thiết bị như Kính Google. Vào tháng Tư, một người đeo Kính không may – một nhà báo 20 tuổi của Business Insider đang đi dạo ở quận Mission của San Francisco – đã bị giật kính ra khỏi mặt và kính đã bị giẫm nát trên đường nhựa.
Sự bất an đó có thể được giải thích một phần bởi sự ngờ vực tiềm ẩn trong công nghệ xâm nhập vào tương tác của con người. Chúng ta nhìn và chiếc điện thoại của mình nhiều hơn nhìn vào nhau, kiểm tra trang chủ Twitter nhiều hơn là tham gia vào tương tác trong thế giới thực. Phải chăng Kính Google hay máy đo xã hội cũng chỉ là một bước đi theo cùng hướng đó, cũng là các thiết bị hạn chế sự hòa đồng và gây hại cho trí thông minh của chúng ta? Rốt cuộc, thật đơn giản đối với tôi khi bỏ lỡ những gì bạn đang nói nếu tôi đang lấy tham chiếu từ câu cuối cùng của bạn hoặc bị phân tâm bởi báo thức tôi đã đặt trước đó. Và vâng, điều này hình thành nỗi sợ bị xói mòn trí nhớ – cái gọi là hiệu ứng Google. Nếu bạn có thể liên tục truy cập mọi thứ, tại sao phải nhớ bất cứ điều gì?
Tuy nhiên, theo Pentland, những lập luận đó bỏ qua phần lớn khả năng các thiết bị này. Tính di động được kết nối có thể có nghĩa là làm tang lên, chứ không phải là làm giảm, giá trị xã hội. Bạn sẽ nhớ tất cả mọi thứ về cuộc trò chuyện cuối cùng thay vì nhớ lại các cảm quan thông qua vài điểm nhấn mơ hồ. Thay vì cố nhớ lại tên của ai đó hoặc nơi bạn đã gặp họ, những kỷ niệm này nằm trong tầm tay bạn. “Bạn có thể có một cuộc sống xã hội tốt hơn nhiều”, Pentland chỉ ra. “Tôi nhớ tên bạn, tên con bạn. Tất cả chúng ta đều hạnh phúc hơn.” Thiết bị đeo trên người cũng có thể ngăn chặn vấn đề đa nhiệm do sự ra đời của điện thoại thông minh. Thay vì rút điện thoại ra và làm gián đoạn cuộc trò chuyện, bạn thậm chí không cần phải chuyển hướng nhìn. “Bạn thực sự có thể chú ý đến những gì mình đang làm”, Starner, của Kính Google, nói. “Nó không loại bỏ đa nhiệm, nhưng nó làm cho việc này trở nên an toàn hơn nhiều.”
Đối với hiệu ứng trí nhớ, chúng ta luôn có trí nhớ chuyển đổi, Pentland chỉ ra rằng, ta có thể chuyển một số thông tin nhất định cho gia đình hoặc đồng nghiệp thay vì phải tự mình ghi nhớ tất cả. Khả năng đó giúp chúng ta giải phóng mình để tham gia vào các công việc trí óc khác, và những sự thật xuất hiện có nhiều khả năng chính xác hơn. Khi tôi và Starner nói chuyện, anh ta liền sử dụng Kính để kiểm tra ngày tháng cho một trong những nghiên cứu của mình, đọc lại một cách chính xác một sự thật mà khi ta nhớ thông thường khó thể chính xác. (Starner vô tình minh họa điều ngược lại khi tôi đề cập đến dự án hải ly ban đầu của người cố vấn của anh ấy. “Tôi tưởng đó là những con vịt”, anh ấy trầm ngâm. “Tôi đoán là hải ly thì hợp lý hơn.”)
Nhưng vấn đề về quyền riêng tư vẫn hiện hữu – và như Pentland là người đầu tiên chỉ ra, đó là một vấn đề nghiêm trọng. Ông nói: “Có một số kịch bản hết sức đáng sợ.” Đối với tôi, nó có vẻ không giống khoa học viễn tưởng chút nào. Điều đó rất có thể xảy ra.” Bất kỳ công nghệ nào có thể nắm bắt và truyền tải môi trường xung quanh bạn khi đang sải bước đều có thể bị lạm dụng. Chúng tôi đang hài lòng hơn bao giờ hết với dữ liệu mà chúng tôi để lại trực tuyến – vụn bánh mì kỹ thuật số, Pentland gọi chúng là như vậy – nhưng dữ liệu chúng tôi cung cấp cho máy đo xã hội hoặc một thiết bị như Kính Google có khả năng gây thiệt hại lớn hơn nhiều. Pentland coi những lợi ích từ công nghệ của mình là vô hạn; nhưng cũng có khả năng chúng bị lạm dụng.
Những người phản đối Kính đã lo lắng về việc hình ảnh bị chụp một cách vô tình hoặc thông tin bí mật bị tiết lộ. Nhưng tình huống tiến thoái lưỡng nan còn đi sâu hơn: ai đó có ý đồ xấu có thể khai thác hàng loạt tín hiệu cấp cao mà chúng ta phát ra – các mẫu hành vi thời gian thực, như nhịp tim hoặc giọng nói hoặc các mẫu chuyển động đơn giản – có thể gây rắc rối hơn bất cứ ai có quyền truy cập vào thông tin chi tiết cụ thể. Chỉ một giây trước, ông còn phấn khích khi chỉ vào chiếc Kính Google hoàn toàn mới một trong các kệ văn phòng của ông, Pentland nhanh chóng trở nên nghiêm túc. Ông đan các ngón tay vào nhau trước ngực và nghiêng người về phía trước trên đi văng, như để nhấn mạnh tầm quan trọng của những điều mình sắp truyền đạt. Lông mày ông nhướn lên. Giọng ông thận trọng và chậm lại. “Vấn đề là, tôi có thể đọc phần lớn cuộc đời của bạn từ siêu dữ liệu của bạn,” Pentland nói. “Và điều tồi tệ hơn, tôi có thể đọc siêu dữ liệu của bạn từ những người bạn tương tác. Tôi không cần phải nhìn thấy bạn.” Ông tiếp tục, “Mọi người khó chịu về quyền riêng tư, nhưng theo một nghĩa nào đó, họ không thực sự khó chịu vì họ không thực sự hiểu những nguy cơ có thể xảy ra. Họ chỉ nhìn ngắn hạn.” Và đối với ông, chỉ có một câu trả lời khả thi cho những rủi ro tiềm ẩn này: “Bạn sẽ kiểm soát dữ liệu của chính mình.” Ông coi tương lai là một nơi mà các cá nhân đưa ra quyết định chia sẻ tích cực, biết chính xác thời gian, cách thức và đối tượng dữ liệu của họ sẽ được sử dụng. “Đó là điều quan trọng nhất, kiểm soát dữ liệu”, ông phản ánh. “Nó phải được thực hiện một cách chính xác. Nếu không, bạn sẽ kết thúc với một cái gì đó như Stasi.”
Nhưng những khả năng mà Pentland mô tả đủ để khiến người ta phải lo lắng. Ngay cả khi chúng ta nghĩ rằng chúng ta đang kiểm soát dữ liệu của mình, làm sao chúng ta có thể biết được? Nếu sách của chúng ta có thể biến mất khỏi Kindles trong vài giây, nếu chúng ta có thể nhanh chóng nhận ra mình bị khóa tài khoản email cá nhân, nếu chúng ta có thể thức dậy và phát hiện ra rằng NSA đã có khả năng nghe các cuộc gọi của chúng ta trong nhiều năm, thì làm thế sao chúng ta có thể tin tưởng mức độ dữ liệu được thu thập bởi các thiết bị đeo trên người của Pentland – đặc biệt là máy đo xã hội – là an toàn?
Pentland thở dài. Đó là một mối quan tâm chính đáng. Và vâng, tôi nên lo lắng – rất nhiều. Nhưng ông tin rằng với sự giám sát chặt chẽ, và một bộ hướng dẫn nghiêm ngặt trong tương lai, chúng ta có thể tránh được nhiều trường hợp xấu nhất. Chúng ta có thể thiết lập các quy tắc trước khi ai đó vi phạm, hãy chủ động thay vì phản ứng – Pentland hiện đang làm việc với Diễn đàn Kinh tế Thế giới để tư vấn cho một số nhà lãnh đạo chính trị và kinh doanh quan trọng nhất trên thế giới về các quy định đó. Tầm nhìn của ông về tương lai: các cá nhân là người tạo ra dữ liệu tự do, những người có thể vào hoặc ra khỏi mạng tùy ý, và có thể chia sẻ hoặc không, tùy theo lựa chọn của họ. “Nó không cần phải là một điều đáng sợ,” ông nói. “Nó có thể trở thành nguồn sức mạnh.”
VLAB lược dịch
